"Jo bym buł mocno rod coby tan projekt
POLAK WARMIAK DWAJ SĄSIEDZI - POLOK WARNIJOK DWA SIÓJSIODY
nie tlo łu noju w rance młodych i starych trasiuł ale i w coluchny Polsce.
[Edward Cyfus - Polak, Warmiak, Polok i Warnijok w jednej osobie]
POLAK WARMIAK -
recenzje pracowników naukowych UWM
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Instytut Historii
anna.kolodziejczyk@uwm.edu.pl
Projekt pt. Polak Warmiak dwaj sąsiedzi - Polok Warnijok dwa siójsiody zgłoszony przez Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie do dofinansowania ze środków ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego jest inicjatywą, która posiada wieloaspektowe wartości w zakresie kształtowania świadomości historycznej i regionalne, poprzez edukację szkolną wśród młodzieży. Jednocześnie posiada walor szerokiego oddziaływania społecznego dzięki transmisji tego dziedzictwa do środowisk rodzinnych.
Gwara warmińska to jedyna gwara w Polsce, która na podstawie rekomendacji ogólnopolskiego zespołu ekspertów została wpisana na krajową listę UNESCO. Jest ona elementem dziedzictwa kulturowego. Mimo, że współczesność z co raz większym naciskiem wpływa na homogenizację kultury i częstokroć odchodzimy od tego co tradycyjne, swoiste, postrzegane jako staromodne czy gorsze, to z drugiej strony podejmowane są intensywne starania, aby tę część spuścizny stanowiącej kulturę regionalną, a jednocześnie dziedzictwo narodowe zachować i propagować jego znajomość.
Należy pamiętać, iż gwary są niezwykle ważnym nośnikiem kultury. To dzięki językowi członkowie społeczności lokalnych i ponadregionalnych komunikowali się, opisywali świat rzeczy i symboli, wierzeń oraz codzienności. Język – gwara stanowiła spoiwo szczególnie tam, gdzie miała miejsce tak, jak na Warmii walka o zachowanie narodowej tożsamości.
W gwarze odnajdujemy ślady przeszłości, rozwoju języka narodowego, który opiera się na tradycji ludowej. Z niej wyrósł i w niej wzrastał, wzbogacając swoje formy wraz z rozwojem społeczeństwa i narodu. Istotne jest kształtowanie takiej wiedzy o roli gwary w społecznościach lokalnych. Wspólny język, wokół którego gromadzi się cały system pamięci regionalnej powinien być w świadomości mieszkańców czynnikiem pozytywnie wartościującym, skłaniającym do namysłu nad przeszłością, a przede wszystkim spajającym społeczność lokalną. Różnorodność języka wyrażająca się w zachowywaniu gwar jest kulturową wartością niezaprzeczalną.
Ważne jest, aby gwary zachowywać, dokumentować, ale nie mniej istotne, aby czynić je społecznie obecne, żywe w kulturze mieszkańców regionu. Musimy pamiętać o tym, że o trwałości kultury decyduje język komunikacji. Bez języka kultura nie przetrwa. Jednak ten język – gwarę musimy pozwolić społecznie poznać, szczególnie młodzieży. To co znane, oswojone nie powoduje dystansu, niechęci, braku zainteresowania. Daje szansę na przetrwanie dziedzictwa kulturowego w tym na przetrwanie gwary.
Powyższe konstatacje prowadzą nas do ważnego wniosku – podstawowym zadaniem instytucji kultury, osób, jednostek naukowych powinno być obok dokumentowania gwar, wprowadzanie ich znajomości w jak najszersze kręgi młodzieży oraz dorosłych, a w efekcie doprowadzenie do tego, żeby gwara była nie tylko „nasza”, ale też znana i nazwijmy to wprost – modna.
Ważną częścią projektu Polak Warmiak dwaj sąsiedzi - Polok Warnijok dwa siójsiody jest ten właśnie aspekt – edukowanie młodzieży i dorosłych na temat gwary warmińskiej.
Jak zapowiadają Autorzy projektu podejmą oni działania zmierzające do zorganizowania warsztatów doskonalących dla nauczycieli nauczania początkowego i przedszkolnego z województwa warmińsko-mazurskiego, dla których dziedzictwo kulturowe jest ważnym elementem dydaktyki prowadzonej w ich placówkach. Warsztaty pozwolą nauczycielom zyskać, bądź wzmocnić wiedzę w zakresie prowadzenia i organizacji wydarzeń dydaktycznych związanych z gwarą warmińską. Szczególnie cenne jest założenie projektu, w którym nauczyciele – uczestnicy warsztatów po ich zakończeniu, zobowiązani zostaną do zorganizowania w swojej szkole, w swoim środowisku, lekcji lub międzypokoleniowego spotkania dla uczniów oraz osób zainteresowanych gwarą warmińską i pragnących poznać gwarę. Jest to ważna część projektu, swoiste wzajemne uczenie się – nauczyciele uczą się od osób organizujących warsztaty, a następnie wracają do swojego środowiska i tam przygotowują działanie oparte na gwarze (lekcję, spotkanie ze świadkiem historii lub popularyzatorem gwary, inscenizację, wystawę itp.).
Dodatkowo wykonawcy projektu zakładają weryfikację efektów takich spotkań na miejscu i włączanie ich efektów do informacji zawartych na stronie projektu – która jest kolejnym zakładanym celem projektu. Projekt zakłada zatem międzypokoleniowe skupianie społeczności lokalnej wokół gwary – jako elementu dziedzictwa kulturowego.
Kolejnym atutem projektu jest przygotowanie pakietu edukacyjnego pn.: „Polak Warmiak dwaj sąsiedzi – Polok Warnijok dwa siójsiody. Komunikacja w gwarze warmińskiej” przez członków zespołu – dr hab. Izabelę Lewandowską, prof. UWM oraz Edwarda Cyfusa. Pakiet (cztery części przewodnika merytorycznego i metodycznego dla nauczycieli, czytanki w gwarze warmińskiej ze słowniczkiem, ćwiczenia i zadania wraz z rozwiązaniami oraz płyta CD) pomyślany jako materiał pomocniczy dla nauczycieli z powodzeniem ułatwi pracę nad samodzielnym przygotowywaniem zajęć dydaktycznych czy wydarzeń kulturalnych, skoncentrowanych wokół gwary warmińskiej dla społeczności lokalnej a nawet osób odwiedzających region w celach turystycznych. Tak pomyślany element projektu, przynosząc znaczącą pomoc w organizacji podobnych spotkań, pozwoli na realizację nadrzędnego celu – dotarcia do jak najszerszej grupy z wiedzą o gwarze warmińskiej i jej popularyzację.
Niemniej znaczący jest projekt utworzenia bazy internetowej – strony internetowej, stanowiącej w założeniu skarbnicę wiedzy o dziedzictwie kulturowym Warmii i Mazur.
Współcześnie pozyskiwanie informacji za pośrednictwem internetu jest podstawową formą wykorzystywaną zarówno w edukacji, jak i życiu codziennym. Szczególnie tę formę zdobywania wiedzy preferuje młodzież.
Strona w zamierzeniu Autorów projektu nie będzie przy tym jedynie poświęcona gwarze warmińskiej. Stanowić ma pełną bazę wiadomości o niematerialnej spuściźnie kultury ludowej regionu Warmii i Mazur. Zamieszczone tutaj informacje zawierać będą przykłady tekstów kultury, materiały ikonograficzne, multimedialne, utwory muzyczne, przykłady sztuki ludowej Warmii i Mazur ich dziedzictwa architektonicznego oraz krajobrazowego. Tak skonstruowana i prowadzona strona internetowa, jedyna w swoim rodzaju i pierwsza tak zaprojektowana dla regionu, pozwoli odbiorcy w różnym przedziale wiekowym – uczniom, studentom, pracownikom instytucji kultury, wreszcie mieszkańcom regionu, a także osobom, które Warmię i Mazury wybiorą jako np. destynację podróży, na poznanie ich kultury i tradycji, a przede wszystkim gwary warmińskiej.
Autorom projektu przyświecał cel nie tylko zasadzający się na przekazaniu wiedzy, lecz co szczególnie cenne na jej praktycznym zastosowaniu w projektowanych wydarzeniach – lekcje szkolne, spotkania z młodzieżą i społecznością regionu. Recenzowany projekt należy ocenić bardzo wysoko ze względu na dbałość o różnorodne formy docierania do odbiorcy z wiedzą o niematerialnym dziedzictwie kulturowym Warmii i Mazur.
Połączenie wiedzy i praktyki czyni projekt wydarzeniem społecznie potrzebnym i zasługującym w pełni na wsparcie finansowe. Dbałość o zachowanie wiedzy o przeszłości narodu to nie tylko kultywowanie tradycji i pamięci narodowej w szerokim jej znaczeniu, lecz także pamięć o „małych ojczyznach”, w których ludzie wybitni i zwyczajni pracowali, trwali, budowali swoją codzienność korzystając z ich tradycji i dorobku kulturowego, aby stać się mogła fundamentem przyszłości nowych pokoleń.
Anna Pytasz-Kołodziejczyk
Obraz: "Widok ze stawem" Anna Rok
dr hab. Joanna Chłosta-Zielonka, prof. UWM
Katedra Literatury Polskiej
Instytut Literaturoznawstwa
UWM w Olsztynie
Celem projektu pt. „Polak Warmiak dwaj sąsiedzi – Polok Warnijok dwa siójsiody” jest utrwalanie dziedzictwa kulturowego Warmii. Jego założenia edukacyjne oparte są na propagowaniu wiedzy o gwarze warmińskiej, która znalazła się w 2016 r. na „Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego”, tworzonej od 2014 r., według zasad przyjętych przez konwencję UNESCO. W 2020 r. formuła „Gwara warmińska jako nośnik tradycji ustnych” figuruje tam w wśród innych trzydziestu jeden jednostek, wyróżnionych z powodu istotnego dla dziedzictwa niematerialnego zdarzenia i zjawiska kulturowego, o które należy dbać, powinno się je zabezpieczyć i podtrzymać jego żywotność.
Gwara warmińska już od dawna jest przedmiotem badań językoznawców. Po raz pierwszy zainteresował się nią Kazimierz Nitsch w 1906 roku, który, stwierdził w 1911 roku, że jej pochodzenie jest jedną z najtrudniejszych zagadek w polskiej dialektologii. Kształtowanie się gwary było wynikiem wydarzeń historycznych i związanej z nimi migracji ludności i jej osadnictw na Warmii: ziemia ta została skolonizowana najpierw przez osadników z ziemi chełmińskiej, a później z mazowieckiej, dlatego też mowa jej mieszkańców powstała przez zmieszanie się mowy mazowieckiej z mową zachodnio-polską, prawdopodobnie kujawsko-dobrzyńsko-chełmińską.
Należy przypomnieć, że gwara warmińska stała się jedną z cech wyróżniających region Warmii. Najintensywniej interesowano się nią tuż po wojnie, gdy była tematem wartościowym zarówno dla językoznawców, jak i dla twórców literatury dziecięcej. Badania językoznawców nad gwarą warmińską, zmierzające do wskazania jej ścisłych związków z polskością, były niejako priorytetowe. Ich wynikiem stał się pierwszy po wojnie bogaty zbiór, dokumentujący „mowę”, którą posługiwali się mieszkańcy byłych Prus Wschodnich przed 1945 rokiem, pt. Bajki Warmii i Mazur (Warszawa 1956), opracowany przez Halinę Koneczną i Wandę Pomianowską. Znalazły się tam zapisane na podstawie ustnej relacji mieszkańców kilku warmińskich i kilku mazurskich wsi, przekazywane z pokolenia na pokolenie, opowieści o charakterze baśni, wypełnione elementami fantastycznymi, związane z tym regionem. Do największego rozpropagowania gwary warmińskiej, utrwalonej przez wcześniejsze działania prowadzone po 1945 roku, przyczyniła się twórczość dla dzieci w postaci legend i baśni z regionu. Autorzy ludowych baśni o regionie Warmii i Mazur, które powstawały w różnym czasie, inspirowali się gwarowymi pierwowzorami. Im bliżej czasów współczesnych, tym zainteresowanie gwarą malało.
Gwary warmińskiej nie używa się już na co dzień, stanowi ona najczęściej przedmiot badań językoznawczych, historycznych czy kulturowych. Projekt „Polak Warmiak dwaj sąsiedzi – Polok Warnijok dwa siójsiody” stworzony został po to, aby gwara nie stała się tylko świadectwem przeszłości. Potrzebne jest kultywowanie wiedzy o niej, ale przede wszystkim podejmowanie działań zmierzających do jej zabezpieczenia, tj. zachowania wiedzy o jej cechach językowych: o słownictwie, składni, fleksji i fonetyce. Jego autorzy, prof. UWM dr hab. Izabela Lewandowska i Edward Cyfus, mają już doświadczenia związane z nauczaniem gwary. Są autorami dwuczęściowego Elementarza gwary warmińskiej. Pierwsza część z 2012 roku nosi podtytuł Rodzina, dom, zagroda, druga zaś, opublikowana została w 2014 roku po tytułem Wierzenia, obyczaje i obrzędy. Autorzy elementarza przygotowali cykl czytanek lub zwrotów, ułożonych tematycznie, związanych ze wskazanymi w podtytułach sferami życia, zawierających słowniczek i dodatkowe ćwiczenia fonetyczno-gramatyczne utrwalające zdobytą wiedzę. Do każdego elementarza dołączona jest płyta. Lewandowska i Cyfus tworząc elementarze, mieli nadzieję, że wejdą one do edukacji szkolnej, dlatego nadali im charakter dydaktyczny i skierowali do nauczycieli i uczniów. Podręczniki zostały wykorzystane w projekcie z 2017 roku, dofinansowanym z programu „Kultura ludowa i tradycyjna” Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jego celem było finansowanie warsztatów dedykowanych nauczycielom z województwa warmińsko-mazurskiego i przygotowanie oraz wdrożenie konspektów zajęć edukacyjnych lub lekcji (umieszczone na stronie Facebooka: https://www.facebook.com/ PodrecznikRegionalnyDlaWarmiiIMazur/), jak również autorskich programów nauczania historii lub języka polskiego, opartych na niematerialnym dziedzictwie kulturowym Warmii i Mazur, w tym szczególnie na gwarze warmińskiej.
Ostatnim sukcesem organizacyjnym Izabeli Lewandowskiej i Edwarda Cyfusa było uzyskanie dofinansowania ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, do projektu "Bo Warnijo polskam krajam... - warmiński dla początkujących". Jest to trzymiesięczny kurs gwary warmińskiej, który zostanie zorganizowany w 2020 roku w Miejskim Ośrodku Kultury w Olsztynie.
Autorzy projektu „Polak Warmiak dwaj sąsiedzi – Polok Warnijok dwa siójsiody” mają zatem wyjątkowo cenne doświadczenia w prowadzeniu warsztatów z nauczycielami na temat praktycznego wykorzystania gwary warmińskiej. Są do tego znakomicie przygotowani, o czym świadczą ich dokonania publikacyjne.
Edward Cyfus uczestniczył w wielu inicjatywach propagujących regionalne dziedzictwo. W 2000 roku, ukazał się w formie książkowej, jego cykl kilkudziesięciu gawęd, pisanych gwarą warmińską, pt. Po naszamu, wygłaszanych wcześniej od 1998 roku w audycjach Rozgłośni Polskiego Radia Olsztyn. Edward Cyfus jest także autorem trzytomowej rodzinnej sagi …a życie toczy się dalej (Cz. 1 – 2003, Cz. 2 – 2006, Cz. 3- 2010) oraz książki o gwarowym tytule, ale nie pisanej gwarą, Kele wsi chaułupa, w której opowiada o życiu na wsi warmińskiej od połowy XIX wieku do współczesności, wplatając w opowieść słownictwo warmińskie lub czasem całe zdania. Edward Cyfus był także autorem wersji gwarowej do trzech komiksów, powstałych z inicjatywy Marcina Wakara: w 2006 roku - Jak chłop łabędzia za żonę wziął (Jek chłop lab'ńdzia za bziołka wzioł), w 2008 O Królu i chłopcu w czepku urodzonym (Ło królu i szurku w czepku łurodzónam) i w 2009 Jak powstała wyspa Lalka na jeziorze Łańskim (Skónd sia wzióła wyspa Lalka na Łanskam jyziorze). Był on także konsultantem przy odtwarzaniu tekstów piosenek do projektu inspirowanego gwarą warmińską muzyków zespołu Shannon, Marcina i Marii Rumińskich pt. Hoboud.
Z kolei prof. Izabela Lewandowska była wielokrotnie nagradzana za inicjatywy podejmowane na rzecz krzewienia kultury i historii Warmii i Mazur w kraju i za granicą (m.in. w 2016 – Nagroda Marszalka Województwa, w 2018 - Nagroda im. Władysława Orkana). Otrzymała także honorowy tytuł „Przyjaciel Warmii” za rok 2018 przyznawany przez Stowarzyszenie Dom Warmiński. Wśród jej najważniejszych osiągnięć, oprócz wcześniej wymienionych i podejmowanych wspólnie z Edwardem Cyfusem, należy wymienić zainicjowanie powstania i redakcję podręcznika obejmującego zagadnienia związane z edukacją regionalną pt. Dziedzictwo ziem pruskich. Dzieje i kultura Warmii i Mazur. Podręcznik dla młodzieży, (red. I. Lewandowska, Olsztyn 2011/2012, ss. 495), który aktualnie jest udostępniony wszystkim zainteresowanym na stronie internetowej http://www.izabela-lewandowska.pl/ Izabela Lewandowska jest ponadto autorką kilkudziesięciu publikacji naukowych podejmujących temat dziedzictwa historycznego i kulturowego Warmii i Mazur, których zwieńczeniem stała się praca habilitacyjna pt. Trudne dziedzictwo ziemi. Warmia i Mazury w latach 1945-1989 (Olsztyn 2012).
Ponieważ w szkolnych programach nauczania nie ma nadal miejsca na ścieżkę regionalną, projekt „Polak Warmiak dwaj sąsiedzi – Polok Warnijok dwa siójsiody” jest także świadectwem upominania się o należne jej tam miejsce. Autorzy zaplanowali cykl warsztatów skierowanych do nauczycieli szkół w województwie. Udział w warsztatach ma także nieoceniony wymiar praktyczny. Nauczyciele poznają podczas ich trwania nie tylko podstawowe cechy gwary warmińskiej, głównie w zakresie słownictwa i najczęściej pojawiających się zwrotów, ale także folklor słowny i muzyczny powiązany z gwarą. Ponadto, jak piszą autorzy projektu, starszym doświadczonym nauczycielom projekt da możliwość twórczego i kreatywnego podejścia do edukacji regionalnej, a młodym nauczycielom umożliwi ubieganie się o kolejny stopień awansu zawodowego. Dodatkowym wsparciem zaplanowanej w tak szeroki sposób edukacji, będzie wyposażenie nauczycieli w, specjalnie opracowane w ramach projektu, pakiety materiałów edukacyjnych, autorstwa dr hab. prof. UWM Izabeli Lewandowskiej i Edwarda Cyfusa. Pakiet będzie składał się z czterech części: przewodnik merytoryczny i metodyczny dla nauczycieli, czytanka w gwarze ze słowniczkiem, ćwiczenia i zadania wraz z rozwiązaniami oraz płyta CD.
Zaproponowany projekt ma duże szanse spełnić swoje zadania: przyczynić się do „odpominania” dziedzictwa kulturowego Warmii i popularyzowania wiedzy na temat cech wyróżniających ten region spośród innych.
Joanna Chłosta-Zielonka
Obraz: "Widok z kapliczką" Anna Rok
dr hab. Joanna Szydłowska, prof. UWM
Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Badania nad dziedzictwem kulturowym regionów należą do ważnych i intensywnie penetrowanych obszarów badawczych współczesnej humanistyki. Działania na gruncie gromadzenia, zabezpieczania, opracowywania i popularyzowania elementów dziedzictwa kulturowego miejsc i przestrzeni okazują się konkluzywne w wielu obszarach życia współczesnego. Mają swój wymiar naukowy: geograficzny, historyczny, społeczny, antropologiczny, polityczny, literaturoznawczy czy ekonomiczny, ale dają się również opisać narzędziami naszej codziennej rutyny, takimi jak intuicyjne wybory językowe, praktykowane zachowania społeczne i aprobowane systemy aksjonormatywne. Namysł na dziedzictwem kulturowym przeszłości jest punktem wyjścia do refleksji o charakterze egzystencjalnym i ontologicznym, angażuje w dyskusję tożsamościową, pomaga zdefiniować swoją podmiotowość, relacjonuje wobec inności – tej wielkiej, europejskiej, ale i mniejszej – regionalnej, lokalnej i sublokalnej.
Działania zrygoryzowane regułą recenzowanego projektu stawiają uczestnika wobec pytań o fenomen cywilizacyjny Warmii i o jej potencjał. Jaką treścią wypełnia się to pojęcie w XXI wieku? Czym jest dziś tożsamość warmińska? Jakie są symbole warmińskości? A są to wypadkowe szerszych refleksji: na ile miejsce definiuje współczesnego człowieka? Jak wywiązujemy się z roli beneficjentów przeszłości? Jakie narracje opisują relacje współczesnych z miejscem i czasem. Założenia projektu zakładają rekonstrukcję fragmentów dyskursu tożsamościowego mieszkańców współczesnej Warmii przez budowę narracji o bogatej i unikatowej spuściźnie dziejowej regionu i o jego kulturowo-obyczajowej, społeczno-wyznaniowej specyfice.
Bilingwalna sfera tytularna recenzowanego projektu wydobywa znaczącą symetrię i nierozerwalność rozpoznań kondycji polskości i warmińskości. Działania projektowe zorientowane będą na udokumentowanie skomplikowanych losów polsko-warmińskiego sąsiedztwa na przestrzeni wieków z naciskiem na cezurę 1945 r., która zredefiniowała sytuację społeczno-polityczną i społeczno-kulturową Warmii. W ramach projektu zostaną podjęte prace nad identyfikacją, opisem i udostępnieniem wiedzy o wybranych zasobach kulturowych dziedzictwa warmińskiego ze szczególnym uwzględnieniem narracji, historii i obyczaju. Poszukiwać się będzie elementów kodu kulturowego Warmii zapisanych w organizacji przestrzennej, w słowie, w działaniu, w estetyce. Szczególnie cenne będą działania zorientowane na repetycję i twórczą rekonfigurację kodu kulturowego Warmii adekwatną do oczekiwań współczesnych twórców, dystrybutorów i konsumentów kultury (warsztaty, animacje). Adresatami projektu będą więc nauczyciele i animatorzy kultury, uczniowie i studenci, osoby zainteresowane dziedzictwem cywilizacyjnym Warmii.
Fundamentalnym celem recenzowanego projektu jest popularyzacja wiedzy o gwarze warmińskiej jako podstawowym nośniku tożsamości warmińskiej. Gwara warmińska wpisana została w 2016 r. na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Implikacje generacyjne sprawiają, że wciąż kurczy się liczba osób posługujących się gwarą warmińską. Stąd tak ważne jest bezzwłoczne podjęcie działań zorientowanych na opis, ochronę i upowszechnienie tego unikatowego dziedzictwa kulturowego. Recenzowany projekt zakłada zbudowanie strony internetowej, na której znajdować się będzie multimedialna dokumentacja materialnego i niematerialnego dziedzictwa kultury Warmii, w tym teksty gwarowe. Znajdą się tu prace naukowe i popularnonaukowe, prezentacje multimedialne, zbiór kilkudziesięciu gawęd w formie audio, scenariusze lekcji, audiowizualne reportaże z prac terenowych, bibliografia przedmiotowa. Projekt ma więc charakter pionierski w zakresie e-learningu i może stać się przyczynkiem do zrealizowania kolejnych etapów edukacji medialnej w zakresie dziedzictwa cywilizacyjnego Warmii. Pamiętajmy, że najmłodsi adresaci działań projektowych to generacja sieciowa (pokolenie X, Y, C), dla których obecność w środowisku cyfrowym jest naturalnym doświadczeniem codzienności. Dobrze więc, że recenzowany projekt wychodzi naprzeciw oczekiwaniom i kompetencjom poznawczym zmediatyzowanego społeczeństwa.
Atrakcyjną poznawczo inicjatywą są warsztaty gwary warmińskiej, w tym czytania i rozumienia tekstów gwarowych. To realna szansa zainspirowania pedagogów do sięgnięcia po nowe narzędzia w trakcie realizacji treści regionalnych na różnych poziomach edukacji (pakiet edukacyjny). Gwara warmińska, warmińskie rzemiosło i wzornictwo, kultura muzyczna, obrzędowość, estetyka strojów ludowych mogą dostarczać inspiracji dla współczesnych artystów nowocześnie definiujących swoje związki z małą ojczyzną. Projekt może więc zaowocować ciekawymi inicjatywami artystycznymi – z jednej strony; z drugiej – ma szansę budować postawy zrozumienia wobec kodu artystycznego sztuki ludowej i jej miejsca we współczesnym świecie. Zadania projektowe są pomyślane jako działania wzajemnie inspirujące uczestników. Wymiana myśli i doświadczeń, dzielenie się wiedzą teoretyczną i praktyczną następować będzie na wszystkich poziomach projektu angażując ludzi nauki, edukatorów szkolnych, artystów i literatów, świadków historii, praktyków warmińskiej codzienności. Warsztaty, prezentacje i wykłady dydaktyczne budować będą kompetencje uczestników w zakresie kreatywności i samodzielności w definiowaniu swojej obecności w pejzażu kulturowym Warmii; pomogą w zintegrowaniu wiedzy w zakresie historii i współczesności regionu. Działania projektowe mogą być elementem branym pod uwagę podczas autoewaluacji prac władz samorządowych w zakresie projektowania oferty kulturalnej regionu i przedsięwzięć artystycznych w perspektywie horyzontalnej. Dotyczy to na przykład obecności treści związanych z dziedzictwem kulturowym Warmii jako elementu promocyjnego regionu.
Recenzowany projekt należy uznać za nowatorski z uwagi na fakt, że podejmuje się w nim próbę opracowania zagadnienia nie dość wyraźnie obecnego w polskiej nauce i wciąż czekającego na badawcze dopełnienie przy użyciu nowoczesnej metodologii. Sformułowane propozycje dokumentują, jak działania popularyzatorskie i edukacyjne mogą wspomóc i uzupełnić wysiłek badaczy i jak wymierny może być efekt tych działań w sferze mentalnej, intelektualnej, artystycznej. Przedstawiony harmonogram prac jest precyzyjny, realny do wykonania i zgodny z przyjętą metodologią.
Na uznanie zasługuje umiejętnie skompletowane grono wykonawców zadania projektowanego. Dr hab. Izabela Lewandowska, prof. UWM to doświadczona badaczka, zaangażowany dydaktyk i animator kultury, autorka prac naukowych z zakresu dziedzictwa kulturowego, historii Warmii i Mazur, edukacji regionalnej, turystyki regionalnej oraz materiałów dydaktycznych (w tym podręcznika Dziedzictwo ziem pruskich. Dzieje i kultura Warmii i Mazur, Olsztyn 2012), naukowiec o dużym doświadczeniu projektowym. Współpraca prof. Izabeli Lewandowskiej z literatem i regionalistą warmińskim Edwardem Cyfusem to już marka sama w sobie. Pokłosiem tej współpracy zorientowanej na dystrybucję wiedzy o regionie były przedsięwzięcia o bardzo szerokim spectrum: edytorskim, muzealniczym, krajoznawczym, artystycznym, przyrodniczym i językowym. Najbardziej rozpoznawalne projekty tego duetu to Chata warmińska w Giławach jako obiekt żywej tradycji oraz profesjonalne warsztaty gwary warmińskiej. Edward Cyfus jako reprezentant środowiska ginącej grupy etnicznej – Warnijski Siójsiod – podzieli się prawdą swoich doświadczeń biograficznych i zbuduje epistemologiczne fundamenty prywatnej narracji o koegzystencji Polaków i Warmiaków w rzeczywistości po 1945 roku i przed tą cezurą. Głos pozostałych wykonawców – ludzi nauki, artystów, nauczycieli i bibliotekarzy – pozwoli stworzyć polifoniczną narrację o koegzystencji i kooperacji kultur, języków i obyczajów.
Realizacja projektu Polak Warmiak dwaj sąsiedzi – Polok Warnijok dwa siójsiody może istotnie wpłynąć na poszerzenie i pogłębienie wiedzy Polaków na temat skomplikowanej historii Warmii i jej wyjątkowej spuścizny cywilizacyjnej. Propozycje działań mogą zainspirować do indywidualnych poszukiwań tożsamościowych, do poszerzenia kompetencji w zakresie rozumienia związków współczesnego człowieka z dziedzictwem przeszłości, a w sensie szerszym – do docenienia pozytywnego sensu polifonii kulturowej pogranicza, niwelowania napięć na gruncie inności i różnicy.
Joanna Szydłowska
